Cases

Hoe zien Limburgse jongeren hun toekomstige omgeving? Hoe denken zij dat we in 2050 wonen? Zijn tiny houses de toekomst? Hebben we nog allemaal een eigen auto of is er sprake van een deeleconomie? Winkelen we nog fysiek, of gebeurt dit alleen nog maar online? Kortom, hoe zien zij hun toekomst?

Posters en filmpjes

Een groep jongeren kreeg als opdracht hun visie uit te beelden aan de hand van een casus over bijvoorbeeld wonen, werken of klimaat. Dit hebben ze verwerkt in een poster. Het proces om te komen tot deze poster hebben ze vastgelegd in een filmpje. Ze hebben belangen afgewogen, geïnventariseerd welke trends er nu al zichtbaar zijn. Ook hebben ze de behoeften van de nieuwe generatie in beeld gebracht.

Een andere groep jongeren is de straat op gegaan om bewoners te vragen hoe zij hun toekomst zien en wat belangrijke aandachtspunten zijn. Ook dit is gefilmd. In de filmpjes komen de ideeën van de jongeren zelf aan bod.

Frisse ideeën

In de posters en filmpjes die gemaakt werden, komen mooie ideeën naar voren:

– auto’s die op waterstof rijden of zonnepanelen op hun dak hebben;
– winkelen draait om beleving en niet meer louter om het winkelen zelf.

Zie hier het filmpje van deze middag. Een filmpje met ideeën over mobiliteit in de toekomst volgt nog.

Structureel inzetten van jongeren

Wegens het succes van deze dag zijn we nu in gesprek met leraren hoe we dit structureel zouden kunnen aanpakken. Een mooie uitkomt van deze dag dus!

De gemeente Nederweert werkt sinds 2013 op een nieuwe manier aan een toekomstbestendig buitengebied. “Door buiten met boeren en burgers het gesprek aan te gaan,” vertelt Petra Philips, beleidsregisseur Ruimtelijk Domein van de gemeente Nederweert.

Dat doen ze onder de noemer Buitengebied in Balans. Petra: “Buitengebied in Balans is geen project, maar een proces. Een andere manier van werken. Het is ontstaan in 2012, toen de gemeenteraad aangaf dat ze een integrale aanpak voor het buitengebied wilde waarbij we met buiten praten. We begonnen in 2013 met een klein ‘schakelteam’: 2 ambtenaren, Hans Caubo van de Provincie Limburg en Hans Corsten van het Gebiedsbureau Weert – Nederweert – Leudal legden verbindingen tussen de partijen buiten. Zelf zocht ik samen met een collega vooral de verbinding binnen de gemeentelijke organisatie. Tegenwoordig is ons team groter.”

Aanspreekpunt voor boeren

“In het schakelteam zit ook een bedrijfscontactfunctionaris. Zij is het aanspreekpunt voor bedrijven, op dit moment vooral agrariërs. Heeft een boer plannen voor zijn bedrijf, dan gaat ze op bedrijfsbezoek en bespreken ze samen wat het plan is en wat hij daarvoor nodig heeft. Daarna kijkt ze wie van de gemeente daarbij nodig zijn. Ook stimuleert ze de agrariër om met zijn omgeving te praten. De bedrijfscontactfunctionaris heeft dus niet de rol van vergunningverlener, maar van verbinder.”

Verfrissende kijk op regelgeving

“Ook met proeftuinen doen we ervaring op met originele manieren van samenwerken. Een proeftuin is een situatie die niet voldoet aan de wet- en regelgeving, maar waarvan het een gemiste kans zou zijn als we het niet zouden doen. Dit kan van alles zijn. Bijvoorbeeld een boer die een nieuwe techniek die nog niet is onderzocht wil gebruiken. Sommige proeftuinen mislukken. Je weet van tevoren niet wat de uitkomst wordt. En soms denken mensen alles te mogen, dus het is belangrijk om vooraf duidelijk te maken wat de voorwaarden zijn.”

Pluspunten

“Maar de grootste winst van Buitengebied in Balans is dat het onderwerp buitengebied op de agenda staat, ook landelijk. En dat tussen boeren en bewoners begrip aan het ontstaan is. In oktober hadden we een werksessie en hoorde ik daarna een burger tegen een boer zeggen: ‘Ik kom morgen bij jouw bedrijf kijken.’ Intern hebben collega’s een bredere blik gekregen en weten ze ons beter te vinden. En dankzij ons grote netwerk kunnen we gebruikmaken van veel kennis en kunde, bijvoorbeeld van Wageningen University & Research. Bovendien zijn wij al gewend aan de nieuwe manier van werken voor de Omgevingswet.”

Omgevingsvisie

Ondertussen is de gemeente bezig met de Omgevingsvisie voor het buitengebied. “Dankzij de proeftuinen krijgen we inzicht in hoe ons beleid werkt en waar het moet worden aangepast. En door de vele gesprekken in de afgelopen jaren hebben we een goed beeld van wat de inhoud moet worden. Met het netwerk kunnen we thema’s verder invullen.”

Daarnaast houdt de gemeente een uitgebreid ‘meedenktraject’ met bewoners, gebruikers en bedrijven in het buitengebied. Online, tijdens creatieve sessies en via interviews, gesprekken en bijeenkomsten. Want mét elkaar praten in plaats van óver elkaar blijft de manier van werken in Nederweert.

Meer informatie

Op nederweert.nl vind je filmpjes over Buitengebied in Balans.

Ook vind je daar richtlijnen voor een dialoog die de gemeente opstelde omdat ondernemers en burgers behoefte hadden aan handvatten om samen gesprekken aan te gaan.

Op vng.nl verscheen eerder een artikel over de proeftuinen van de gemeente Nederweert.

Wat doe je als je een vitale regio in een waardevol landschap wilt behouden, zowel nu als in de toekomst? Hoe pak je het aan om thema’s bespreekbaar te maken waarvan de invloed altijd verder reikt dan de eigen gemeentegrens? Dan sla je de handen ineen en ga je samen aan de slag.

Dat is de opdracht waar de achttien Zuid-Limburgse gemeenten en de Provincie Limburg voor aan de lat staan: regionaal samenwerken op omgevingsvraagstukken zoals wonen, detailhandel, landbouw en landschap. Ook in Noord- en Midden-Limburg wordt er op deze thema’s samengewerkt, maar de uitdaging in Zuid-Limburg zit in de hoeveelheid gemeenten: achttien stuks. Dat vraagt om een goede afstemming en samenwerking. Daar is de afgelopen periode tijd en energie in gestoken en niet zonder resultaat.

Resultaten

Een voorbeeld van de behaalde resultaten is de Structuurvisie Wonen Zuid-Limburg, die door álle achttien Zuid-Limburgse gemeenten is vastgesteld. Door de Structuurvisie liggen er nu duidelijke afspraken waar woningen wel en niet gebouwd kunnen worden. Zijn er nieuwe plannen? Dan stemmen de gemeenten dat regionaal af. Ook hiervoor geldt immers de invloed van bouwplannen is altijd groter dan de eigen gemeentegrens.

Vergeet communicatie niet

De concrete resultaten zijn er dus, maar daar houdt de afstemming niet op. Ook communicatie speelt een belangrijke rol bij in de samenwerking tussen gemeenten. “Gemeenten in de regio zijn als communicerende vaten: door samenwerking kunnen wij op het gebied van omgevingsvraagstukken voor evenwicht zorgen”, vertelt Myriam Cuypers-Ploem, communicatieadviseur van de gemeente Meerssen. Goede communicatie rondom de regionale samenwerking is nodig: met de eigen inwoners en ondernemers, maar ook met beleidsmakers en bestuurders van gemeenten onderling.

Omgevingsvisie

Myriam: “Ik vind het prettig om mijn Zuid-Limburgse communicatiecollega’s regelmatig te ontmoeten. Korte lijnen maken snelle afstemming mogelijk. En van elkaars ervaringen leren, is altijd waardevol.” Met name het delen van ervaringen en het uitwisselen van best practices is zeer waardevol in de volgende fase: Op weg naar de Omgevingsvisie. Een traject dat voortborduurt op de basis die nu in dit project is gelegd.

Meer uitleg over de regionale samenwerking in Zuid-Limburg is terug te vinden op de website van de provincie Limburg. Hier staat onder meer een animatie en een vraag- en antwoordlijst. Ook wordt er een doorkijkje gemaakt naar het opstellen van de Omgevingsvisie.

De Stationsstraat en Steenweg-west in Sittard zijn volop aan het veranderen. In plaats van alleen winkels komt hier een mix van functies: werken, leren, ontmoeten en wonen. Programmamedewerker Annelieke Bergink van gemeente Sittard-Geleen vertelt over de aanpak.

Waarom is deze transformatie nodig?

“We willen het kernwinkelgebied verkleinen tot het gebied vanaf de Voorstad tot aan de Markt. De Stationsstraat en Steenweg-west vormen de entree naar de historische binnenstad, maar de leegstand in deze straten was groot. Er zijn te veel retailmeters. Daarom willen we hier andere functies stimuleren, zoals wonen of kleinschalige bedrijven.”

Wat is lastig aan de transformatie?

“Het zoeken naar nieuwe invulling van panden. Zijn er genoeg mensen om de panden te vullen? Maar wat vooral lastig is, is dat de functie vroeger al is veranderd van wonen naar winkels, en dat het nu weer terug gaat naar wonen. Er zijn ondernemers van 80 jaar die hun winkel al sinds de jaren ’60 hebben en het pand hebben gekocht als investering. Nu ze de straat weer zien veranderen, is dat voor hun een rouwproces. Dat maakt het soms moeilijk om met hen in gesprek te komen.”

Wat gaat juist beter dan verwacht?

“Er is veel voortgekomen uit gesprekken met ondernemers uit deze straten. Zij vonden bijvoorbeeld dat als de straat verandert naar een multifunctionele straat, het makkelijker moet zijn om groen bij de gevel te plaatsen. Zo kwamen ze met het idee om op de stoep hekjes te plaatsen die verwijzen naar de historie van Sittard. Die hekjes hebben ze zelf laten ontwerpen. Ik vind het heel positief om te zien dat ze verantwoordelijkheid nemen voor hun straat. Het Koersdocument is een mooi product van onze samenwerking met ondernemers. Zij hebben een grote rol gehad hierin.”

Welke tip kun je anderen meegeven die een soortgelijk project doen?

“Het gaat niet zozeer om wát je gaat doen, maar om een goed proces. In ons geval hielp het om een neutrale partij in te schakelen: een adviesbureau dat de gemeente, ondernemers, vastgoedeigenaren en bewoners bij elkaar bracht.”

Welke resultaten zijn al behaald?

“11 panden zijn inmiddels van functie gewijzigd: 7 zijn ingevuld met wonen, in 3 panden zit ambachtelijke dienstverlening, 1 pand is een jongerenontmoetingsplek geworden en in een ander pand zit nu een horecazaak. De Zuyd Labs van Zuyd Hogeschool vullen 2 panden in de Steenweg. Hier geven studenten advies aan ondernemers. Die Labs werken daar heel goed, omdat het vastgoed goedkoper is en ze op de looproute naar de hogeschool liggen. Bovendien willen studenten contact met ondernemers en dan is het aantrekkelijk om in het centrum te zitten.”

Meer informatie

De aanpak van deze straten is onderdeel van het project Zitterd Revisited. Wanneer dat project in 2025 klaar is, moet Sittard weer een regionaal ontmoetingscentrum zijn met een bovenregionale winkelfunctie. Bekijk ook het Koersdocument Steenweg-west/Stationsstraat in Sittard (pdf).

SUPERLOCAL is een innovatief vastgoedproject in Kerkrade waarbij 3 hoogbouwflats op duurzame wijze worden getransformeerd tot zo’n 125 nieuwe huurwoningen. Martijn Segers, projectleider van SUPERLOCAL bij HEEMwonen, en Huub Engelen, stedenbouwkundige en projectleider bij de gemeente Kerkrade, vertellen meer.

“Ons oorspronkelijke idee was om de flats te slopen”, blikt Martijn terug. “Maar bij sloop gooi je veel waardevolle kwaliteiten en materialen weg. Niet alleen tastbare waarden, zoals het gebouw, maar ook onzichtbare waarden, zoals sociale structuren tussen bewoners. Daarom hebben we de plannen herzien. En hebben we samen met de gemeente Kerkrade, eigenaar van het omliggende openbare gebied, een nieuw plan geschreven. We willen de huur van de nieuwe woningen lager houden door materialen uit de flats te hergebruiken. Daarnaast delen we de ambitie van de Rijksoverheid om in 2050 een volledig circulaire economie te hebben, en willen we anderen inspireren om circulair te werken.”

Experimenten

“Onze hoogste ambitie is om alles binnen het projectgebied te hergebruiken bij de realisatie van de nieuwe woningen en de nieuwe openbare ruimte”, vervolgt Huub. “Dankzij een Europese subsidie kunnen we experimenteren met nieuwe technieken en bouwwijzen. Zo hebben we in 2017 een compleet woningcasco uit een flat gehesen en daarmee een expogebouw gebouwd. Eind 2018 start het tweede experiment: de bouw van 4 proefwoningen met materialen uit een flat. Tijdens de experimenten vragen we ons steeds af: wat is technisch haalbaar, economisch mogelijk en maatschappelijk verantwoord? Kunnen we bijvoorbeeld kozijnen in hun huidige vorm hergebruiken. Moeten we ze upgraden? Of kunnen we maar een deel van een kozijn recyclen?”

Nieuwe rol

“Behalve de circulariteit is ook het proces van SUPERLOCAL bijzonder”, aldus Huub. “Normaal gesproken hebben we als overheid hoofdzakelijk publieke taken. Nu zitten we al sinds het begin aan tafel en ontwikkelen en experimenteren we samen. Dat is een behoorlijke verandering in onze rol. De samenwerking zorgt er onder andere voor dat het proces sneller gaat. Voor het hele projectteam geldt dat de rol anders is: voor de constructeur, de architect, de sloper en de aannemer.”

Samenwerking

Voor dit project heb je kwaliteiten nodig zoals enthousiasme en kunnen omdenken. Kwaliteiten die ze terugzien in hun vele projectpartners. Martijn: “We hebben onze partners geselecteerd op visie. Degenen die aan tafel zitten, wíllen aan tafel zitten. Iedereen is enthousiast en we hebben een gezamenlijk doel voor ogen.”

Resultaten

De soepele samenwerking heeft al een paar mooie resultaten opgeleverd, zoals het expogebouw, de Europese subsidie en het feit dat SUPERLOCAL een van de sleutelprojecten van IBA Parkstad is. De komende tweeënhalf jaar gaat veel gebeuren. Je kunt de ontwikkelingen volgen via superlocal.eu, Facebook en LinkedIn. Daar zie je ook alle samenwerkingspartijen.